Pedagog specjalny – p. Iwona Al Kusayer

Zajęcia z dziećmi: poniedziałek i środa         

---

 

DEKALOG

 

„Profesor Marta Bogdanowicz opracowała swoisty dekalog dla rodziców jak i nauczycieli  dzieci dyslektycznych.

• Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub leniwego
• Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je to do pracy
• Nie łudź się, że dziecko „ samo z tego wyrośnie”, „weźmie się w garść”, „ przysiądzie fałdów” lub, że ktoś je z tego „ wyleczy”
• Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej
• Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń
• Staraj się rozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym
• Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skontaktuj się ze specjalistą (psychologiem, pedagogiem, logopedą)
• Aby jak najwcześniej pomóc dziecku: zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga, korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela – terapeuty (w formie terapii indywidualnej i grupowej), bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym
• Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych
• Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek
• Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.”

 

---

 

Trudności w nauce czytania i pisania

Dzięki umiejętności czytania i pisania „otwierają” się umysły i serca dzieci, na to wszystko, co wokół jest dobre i piękne, co trzeba nie tylko poznawać, ale też przeżywać i rozumieć.

Czytanie i pisanie to podstawowe umiejętności zdobywane podczas nauki na wszystkich etapach edukacji. W całym okresie przedszkolnym przygotowujemy dzieci do podjęcia tego zadania przez kontrolę i kształcenie prawidłowej artykulacji, rozwijanie słuchu fonematycznego, wzbogacanie i udokładnianie słownictwa, dążenie do poprawności konstrukcji składniowych, świadczących w dużym stopniu o rozwoju myślenia językowego. Jednocześnie rozwijamy zainteresowanie słowem drukowanym.

Przedwczesne rozpoczynanie czytania i pisania nie sprzyja harmonijnemu rozwojowi dziecka. Brak gotowości do podjęcia nauki powoduje stresy. Zmniejsza aktywność, częstokroć izoluje dziecko od kolegów, stwarza poczucie własnej słabości.

Początkiem budowania tych umiejętności jest tzw. gotowość do nauki czytania i pisania. A. Brzezińska pojęcie gotowości definiuje jako wrażliwość na znaki, ich istotę i znaczenie w procesie komunikowania się z otoczeniem. Uważa, że na gotowość do nauki czytania i pisania składają się procesy psychomotoryczne, poznawcze i emocjonalno-motywacyjne. Dziecko gotowe do czytania docenia wartość tej czynności i opanowuje ją znacznie szybciej i efektywniej. Kierując się ciekawością, chętniej poznaje to, czego nie zna.

Podczas czytania uaktywniają się procesy poznawcze: wzrokowe, słuchowe, dotykowe, kinestetyczne, poza tym pamięć i funkcje ruchowe. Podczas czytania ma zawsze miejsce dekodowanie tekstu oraz interpretowanie treści. Natomiast pisanie polega na formułowaniu treści oraz jej kodowaniu.

Czytanie i pisanie są tak silnie ze sobą powiązane, że bez nich nie można wyobrazić sobie komunikacji werbalnej. Czytanie i pisanie jako umiejętności szkolne kształtują się w zaprogramowanym nauczaniu, które stosuje określone metody i środki, adekwatne do wieku i poziomu rozwoju dziecka. Ważne znaczenie dla przyswajania umiejętności czytania i pisania ma opanowanie systemu językowego danego języka w zakresie fonologii, morfologii, syntaktyki i semantyki. Czytanie ze zrozumieniem angażuje myślenie pojęciowo- słowne, elastyczność, produktywność i krytycyzm myślenia.

 Istnieje jednak pewna liczba dzieci, które – mimo normy intelektualnej i prawidłowego rozwoju umysłowego mają trudności w czytaniu i pisaniu. Dawniej uważano, że  te dzieci są leniwe, nie chcą się uczyć. W większości przypadków nie potrafiono im pomóc, czyli znaleźć takiej metody nauki, która pomogłaby im opanować umiejętność czytania i pisania.

Wydawałoby się, że wraz z rozwojem cywilizacyjnym i zaawansowaniem technologicznym odsetek takich dzieci będzie spadał, ale wcale tak nie jest. Badania Polskiego Towarzystwa Dysleksji pokazują, że wśród populacji mamy 9-10% dzieci z dysleksją.

W opracowaniach naukowych dla określenia trudności w czytaniu używa się terminu dysleksja ( z greckiego: dys- ciężko, źle i leksis – wyraz, mowa), a dla trudności w pisaniu terminu – dysgrafia ( z greckiego: dys i graphein – rysować, pisać).  Według definicji ustalonej na Światowej Konferencji Neurologów (USA, 1968), dysleksja jest to zaburzenie, które przejawia się niemożnością opanowania umiejętności czytania i pisania mimo dobrej inteligencji i warunków środowiskowych. Niezdolność ta uwarunkowana jest zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych. Inną definicję podaje Marta Bogdanowicz, która pisze, że „ dysleksja to trudności w opanowaniu umiejętności czytania”.  Termin dysgrafii określa       z kolei jako „ trudności w zakresie techniki pisma, niski poziom graficzny pisma”.

Dysleksja, najprościej mówiąc, to specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu. Dziecko o prawidłowym rozwoju intelektualnym ma kłopoty z nauczeniem się pisania i czytania, przy użyciu powszechnie stosowanych metod pedagogicznych. Najczęściej mówi się o dysleksji rozwojowej – problemach z nauką pisania i czytania, które są związane z rozwojem dziecka         i które mogą ustąpić w trakcie odpowiedniej stymulacji.

Przyczyny i uwarunkowania zaburzeń w nauce czytania i pisania

Przyczyny tych trudności spowodowane są nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, zaburzeniami pamięci, opóźnieniem w rozwoju języka, problemami z orientacją, postrzeganiem wzrokowym i słuchowym.

            Etiologia tych zaburzeń jest różnokierunkowa, mogą to być uwarunkowania dziedziczne, uszkodzenia okołoporodowe, uszkodzenia układu nerwowego we wczesnym dzieciństwie, zaburzenia hormonalne. Zaniedbanie środowiskowe sprzyja pogłębianiu się tych zaburzeń.

Większość badaczy zajmujących się problematyką nauki czytania i pisania uważa, ze jest to proces niezwykle skomplikowany, angażujący wielorakie czynności dziecka. Sensoryczne (wzrokowe i słuchowe), ruchowe (artykulacyjne i manualne), poznawcze (pamięciowe i spostrzeżeniowe) oraz bardzo skomplikowane czynności umysłowe.

Proces czytania polega na rozpoznawaniu, identyfikowaniu i odróżnianiu wzrokiem znaków i obrazów graficznych, łączeniu ich z wyobrażeniem słuchowym oraz ze znaczeniem, z treścią, której są nośnikiem. To pojmowanie odkodowanego znaku graficznego, czyli umowny znak staje się reprezentantem treści, a więc obrazu rzeczywistości, dlatego pojmowanie znaku, symbolu wiąże się ściśle z istniejącym u czytelnika wewnętrznym obrazem rzeczywistości, zasobem jego doświadczeń, wiadomości, umiejętności, pojmowania mowy, zasobem słownictwa…

Pokonywanie trudności związanych z rozpoznawaniem znaków graficznych, pojmowaniem ich jako symbolu treści, wiązanie czytanego tekstu z wewnętrznym obrazem rzeczywistości dokonuje się pod wpływem emocjonalnego pobudzenia czytelnika i jego motywacji w dokonywaniu tego rodzaju czynności psychicznych.

Czasem jest tak, że dziecko nie jest wstanie zastosować wszystkich tych czynności równocześnie.

Najczęściej pierwsze objawy trudności w czytaniu i pisaniu dostrzegane są dopiero u dzieci w klasach nauczania początkowego, rzadziej w przedszkolnych i szkolnych oddziałach „zerowych”. Zwłaszcza, że już u przedszkolaka można zauważyć pierwsze symptomy, które cechują dzieci „ryzyka dysleksji”.

Wiek przedszkolny (3 – 5 lat)

• opóźniony rozwój mowy;
• słabe umiejętności językowe (trudności w wypowiadaniu złożonych wyrazów, zapamiętywania nazw, budowaniem wypowiedzi)
• opóźniony rozwój ruchowy;
• mała sprawność ruchowa i koordynacja ruchów podczas czynności samoobsługowych, rysowania czy zabaw ruchowych.

Klasa „0” (6 – 7 lat)

• wadliwa wymowa, błędy gramatyczne;
• trudności z zapamiętywaniem wiersza czy piosenki;
• trudności z różnicowaniem głosek podobnych (zaburzenia słuchu fonemowego) oraz z wydzielaniem wyrazów sylab i głosek i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej)
• niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem wzorów graficznych i szlaczków;
• niechęć do układanek;
• oburęczność, mylenie prawej i lewej ręki, trudności z używaniem określeń przestrzennych;
• trudności w nauce czytania.

Wiek szkolny (powyżej 7 roku życia)

• trudności z zapamiętaniem nazw, nazwisk (przekręcanie), szeregów nazw (dni tygodnia, miesiące), z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, dat, szeregów cyfrowych (numery telefonów), błędne zapisywanie liczb wielocyfrowych;
• brzydkie pismo, niezdarny rysunek;
• trudności w opanowaniu poprawnej pisowni ( w tym błędy ortograficzne), mylenie liter podobnych pod względem kształtu, mylenie liter odpowiadających głoskom podobnych fonetycznie, opuszczanie, dodawanie, przestawanie liter.

Objawy trudności w nauce czytania i pisania.

            Znajomość objawów trudności, wczesna obserwacja prac wykonywanych przez dziecko pozwala na odpowiednio wczesną interwencję, likwidację nieprawidłowych nawyków. Zapobiega pogłębianiu się danych nieprawidłowości. Jeżeli trudności nie zostaną odpowiednio wcześnie wykryte, zdiagnozowane dziecko może mieć kłopoty w nauce różnych przedmiotów.

Objawy zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej:

• wypowiadanie się – związane z trudnością postrzegania przedmiotów na obrazkach – opis obrazka jest ubogi z małą liczbą szczegółów;
• rysowanie – rysunki zazwyczaj „ubogie” w szczegóły, kłopoty z odwzorowywaniem prostych figur geometrycznych (koło, kwadrat, trójkąt, romb);
• czytanie – mylenie liter o podobnym kształcie (a-o, I-l-t, b-d, g-p, n-u, m-w, itp.)opuszczanie liter, sylab, wyrazów, „zgadywanie”, gubienie się w tekście. Wolne tempo czytania, nierytmiczne, niechęć do czytania, długo utrzymująca się technika literowania. Koncentrowanie się na technice czytania, a nie na rozumieniu czytanego tekstu;
• pisanie – trudności z zapamiętywaniem kształtu liter, mylenie liter o podobnym kształcie, opuszczanie drobnych elementów graficznych liter (kropek, ogonków, kresek), opuszczanie liter lub cząstek wyrazów. Pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych popełnianie licznych ortograficznych. (dziecko nie zapamiętuje obrazu graficznego słowa, nie poprawia błędu ponieważ go nie dostrzega, często zapisuje dany wyraz w tekście, za każdym razem inaczej);

Objawy zaburzenia orientacji przestrzennej:

• wypowiadanie się – kłopoty z rozumieniem sytuacji przedstawionej na obrazku, określeniem położenia przedmiotu, wzajemnego położenia przedmiotów. Problemy z rozumieniem i operowaniem pojęciami określającymi stosunki przestrzenne ( na, pod, obok, na lewo, na prawo itp.)
• rysowanie – trudności z właściwym rozplanowaniem rysunku, zakłócenia proporcji elementów, stosunków przestrzennych. Rysunki sprawiają wrażenie chaotycznych, uproszczonych, zawierają niewielką ilość szczegółów;
• czytanie – z powodu mylenia kierunków występuje przestawianie i opuszczanie liter, sylab, linijek druku. Problemy ze zrozumieniem treści zawierających pojęcia stosunków przestrzenno-czasowych i struktur gramatyczno- logicznych;
• pisanie – mylenie znaków graficznych różniących się położeniem w stosunku do osi pionowej lub poziomej (d-b-g-p-m-w-n-u). Problemy z zapisem wyrazów w słupkach, uzupełnianie tabelek itp. Niepoprawne rozplanowanie graficzne wyrazów w zeszycie, występowanie elementów pisma lustrzanego, „nie mieszczenie się’ w liniaturze zeszytu.

Objawy zaburzenia analizy i syntezy słuchowej:

• wypowiadanie się – ubogie słownictwo, przekręcanie wyrazów mało znanych;
• czytanie – długo utrzymująca się technika literowania, kłopoty z syntezą dźwięków. Czytanie bez uwzględnienia znaków przestankowych. Błędy w czytaniu (mylenie wyrazów o podobnym brzmieniu, zniekształcanie słów, fonetyczna deformacja słów).
• pisanie – trudności w pisaniu ze słuchu wynikające z nieprawidłowej analizy dźwiękowej dyktowanych wyrazów. Trudności z wyodrębnianiem wyrazów ze zdań, z zapisaniem wyrazów nieznanych, zmiana kolejności wyrazów w zdaniu. Dzieci ze skorygowanymi wadami wymowy, mogą popełniać błędy w pisowni takie same, jakie wcześniej występowały u nich wcześniej w mowie;

Objawy zaburzeń funkcjonowania analizatora kinestetyczno-ruchowego:

• rysowanie – rysunki sprawiają wrażenie niestarannych, przeważają linie proste, mało jest linii falistych. Ruchy „kanciaste”, gwałtowne lub zwolnione. Za duży lub za mały nacisk ołówka.
• pisanie – za duży lub za mały nacisk, mała percepcja dłoni i palców, wolne tempo. Obniżony poziom graficzny pisma – litery niekształtne, kanciaste, nieprecyzyjne, różnej wielkości , wychodzące poza linie, połączenia między literami różnej długości, w dowolnym miejscu litery, różne nachylenie liter, odstępy miedzy literami za duże lub za małe, linie niepewne, litery „niedokończone”. Pismo mało czytelne. Tempo pisania wolne – trudności z nadążaniem za tempem klasy. Zaszyty sprawiają wrażenie „źle utrzymanych”.

Objawy zaburzenia procesu lateralizacji:

• rysowanie – zmiany kierunku w rysunku (np.; rysowanie szlaczków od strony prawej do lewej, rysowanie linii pionowych z dołu do góry):
• czytanie – zmiana kolejności liter, sylab w wyrazach, przestawianie kolejności słów, opuszczanie wiersza w tekście, tempo czytania wolne;
• pisanie – w początkowej fazie nauki pisania (zwłaszcza w lateralizacji skrzyżowanej) może występować element pisma lustrzanego, odwracanie liter, cyfr, zmiana ich kolejności, opuszczanie końcówek w wyrazach, a nawet całych wyrazów.

Trudności w innych przedmiotach szkolnych jako skutek zaburzeń.

1. Skutek zaburzeń funkcjonowania analizatora wzrokowego:

• geografia – kłopoty z odczytywaniem mapy;
• geometria – kłopoty ze skorelowaniem nazwy z figurą geometryczną;
• arytmetyka – mylenie cyfr podobnych graficznych;
• języki obce – trudności z opanowaniem nowych obrazów graficznych wyrazów.

2.Skutek zaburzeń orientacji przestrzennej:

• geografia – kłopoty z zapamiętaniem kierunków na mapie;
• geometria – mylenie pojęć przyswajanych werbalnie (np. równoległy, prostopadły);
• arytmetyka – niezamierzona zmiana kolejności cyfr w liczbach;
• wychowanie fizyczne – nieumiejętność prawidłowego wykonania poleceń (np. wykonujemy obrót w prawo)

3. Skutek zaburzeń analizatora słuchowego:

• języki obce – trudności z nauką języka takie same jak w języku polskim;
• arytmetyka – kłopot z zapamiętaniem tabliczki mnożenia;
• inne – mogą występować trudności ze zrozumieniem instrukcji nauczyciela na wszystkich przedmiotach.

4. Skutek zaburzeń analizatora kinestetyczno-ruchowego:

• wychowanie fizyczne – ogólnie niska sprawność ruchowa powoduje problemy z wykonywaniem ćwiczeń;
• technika – kłopoty z majsterkowaniem, lepieniem, wycinaniem, szyciem, kreśleniem;

5. Skutek zaburzeń procesu lateralizacji:

• geografia – kłopoty z orientacją na mapie;
• geometria – zmiany kierunku w rysunkach;
• wychowanie fizyczne – brak orientacji w schemacie własnego ciała.